Aktualności Aktualności

Dzień Czystego Powietrza

14 listopada obchodzimy w Polsce Dzień Czystego Powietrza, ustanowiony w 2005 roku przez działającą m.in. na rzecz jakości powietrza Fundację Arka z Bielska-Białej. Po raz drugi obchodzimy także Europejski Dzień Czystego Powietrza zainicjowany przez Europejskie Stowarzyszenie Nauki Społecznościowej (ECSA) oraz grupę roboczą „Nauka społecznościowa dla czystego powietrza” działającą w Holandii.

Zanieczyszczenia powietrza nie są problemem lokalnym, to problem globalny. Z każdym oddechem wciągamy do płuc pół litra powietrza. Jakość powietrza ma ogromny wpływ na nasze zdrowie i stan poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego. Czy wiecie, że są rośliny, które poprzez zmiany swojego wyglądu mogą pokazać, że coś niedobrego dzieje się w środowisku? Takie rośliny to bioindykatory – są one wrażliwe na nadmiar lub brak określonej substancji, w wyniku czego zmienia się ich wygląd zewnętrzny.

 

O Dniu Czystego Powietrza można również poczytać na stronie Radia Wielkopolska, a także posłuchać wypowiedzi Karoliny Prange, specjalistki do spraw edukacji leśnej.

http://radiowielkopolska.pl/wielkopolska/dzien-czystego-powietrza/

 

Jednym z naturalnych bioindykatorów wykorzystywanym w monitoringu powietrza są porosty, głównie te występujące na korze drzew.

Porosty, to organizmy określane jako grzyby zlichenizowane. Na świecie znanych jest około 14 000 gatunków porostów, a w Polsce ponad 1600. Jest to idealna symbioza dwóch grup organizmów – grzybów i glonów, głównie zielenic lub sinic. Według niektórych uczonych, to współżycie to nie do końca symbioza, lecz helotyzm. Czyli sytuacja, w której organizm silniejszy – grzyb - więzi i zaprzęga do swych celów ten słabszy.

Każdy z partnerów tego specyficznego związku cudzożywnego grzyba z samożywnym glonem ma określone umiejętności, dzięki takiej kombinacji porost może występować praktycznie wszędzie: na murach, skałach, na liściach, gałęziach, na korze drzew, na murszejących pniakach czy na ziemi.

Zdjęcie przedstawia zastosowanie skali porostowej do oceny jakości powietrza w swojej okolicy. Fot. Archiwum Nadleśnictwa Łopuchówko.

Grzyb to specyficzne rusztowanie dla porostu, które „mocuje” go w podłożu. Jego funkcja to dostarczenie schronienia, soli mineralnych i wody potrzebnych partnerowi, czyli glonowi. Glony z kolei mają specjalne aparaty, dzięki którym zamieniają energię światła słonecznego na pokarm (w procesie fotosyntezy) i dzielą się nią z grzybem.

Na wspólny sukces pracuje więc każdy.

Porosty pobierając różne składniki całą plechą prosto z powietrza są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia! Szczególnie na dwutlenek siarki SO2, który hamuje ich rozwój.

Obserwując porosty, możemy w prosty sposób stwierdzić czy powietrze w danym obszarze jest zanieczyszczone dwutlenkiem siarki i związkami azotu, czy też nie. W jaki sposób? Posługując się skalą porostową, w której w zależności od kształtu, wielkości, bardziej lub mniej złożonej struktury porostu możemy ustalić jego przynależność do danej strefy porostowej i określić przybliżoną zawartość SO2 w powietrzu. Ustala się wówczas kolejne progi, tzw. stopnie wrażliwości, jakie są w stanie przeżyć poszczególne grupy gatunków. Tego typu skale są opracowane już w kilku krajach, także w Polsce. Na ich podstawie, badając skład gatunkowy porostów, można w przybliżeniu określić stężenie SO2 danej okolicy.

Każdemu obserwatorowi w terenie z pewnością przyda się klucz do oznaczania gatunków porostów najczęściej spotykanych w lasach stworzony przez Centrum Informacyjne Lasów Państwowych https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/publikacje/dla-dzieci-i-mlodziezy/jakim-powietrzem-oddycham-1/jakim_powietrzem_oddycham.pdf   

W miejscach gdzie stężenia zanieczyszczeń (głównie SO2) są bardzo duże, najczęściej w okolicach dużych zakładów przemysłowych i centrach miast występują tzw. pustynie porostowe - porostów tam po prostu nie ma. Wysokie stężenie SO2 w powietrzu powoduje zanik zielonego barwnika – chlorofilu i tym samym glony nie mogą produkować materii organicznej (zostaje zahamowana fotosynteza) i zamierają.

 Zdjęcie przedstawia przeprowadzenie eksperymentu badawczego pt. Co porosty mówią o jakości powietrza? Fot. Archiwum Nadleśnictwa Łopuchówko.

W strefie słabego wzrostu, przy dużym stopniu zanieczyszczenia występują porosty skorupiaste (proszkowate, wyglądające jak różnokolorowe plamy) takie jak np. misecznica murowa, obrost wzniesiony, paznokietnik ostrygowy. Jeśli powietrze jest trochę czystsze mówimy o strefie walki możemy wówczas zaobserwować porosty o plesze listkowatej przylegające do pnia, takie jak np. pustułka pęcherzykowata, tarczownica brustkowata, złotorost ścienny. Tam gdzie powietrze jest czystsze zauważamy, że porosty są coraz bardziej rozgałęzione, „puszyste” i coraz większe – to porosty krzaczkowate tworzące strefę normalnego wzrostu, takie jak np. brodaczka kędzierzawa, odnożyca mączysta, obrostnica rzęsowata. Na obszarach z czystym powietrzem plecha porostów ma często postać długich sztywnych nitek lub frędzelków. Porosty niezależnie od kształtu mogą mieć bardzo różne kolory – zielone, szare, żółte, pomarańczowe, czerwone, różowe, brązowe i czarne.

Tajemniczy świat porostów przybliża Zdobysław Czarnowski w kolejnym odcinku cyklu "Oblicza lasów" https://www.youtube.com/watch?v=IKjAq1vLFA4

Czy wiesz, że porosty to:

  • Organizmy pionierskie, torujące drogę rośliną  naczyniowym w zasiedlaniu skał, wydm itp.
  • Organizmy kształtujące mikroklimat w lesie, ich plecha magazynuje dużą ilość wody, a woda powolutku odparowując zapewnia na długi czas w miarę stałą wilgotność w lesie.
  • Bariera ochronna dla drzew, pokrywając pnie drzew powodują, że drzewa takie są bardziej odporne na infekcje grzybowe.
  • Jako organizmy wolno rosnące niektóre gatunki porostów mogą być zaskakująco długowieczne. Najstarsze ocenia się na kilka tysięcy lat, natomiast osobniki kilkusetletnie rosną przy niemal każdym tatrzańskim szlaku.
  • Organizmy znajdujące zastosowanie przy farbowaniu tkanin, w przemyśle perfumeryjno-kosmetycznym przy utrwalaniu zapachów, przy produkcji lakmusu i środków zwalczających roślinożerne owady i ślimaki oraz jako wskaźnik przy datowaniu podłoża skalnego.
  • Prawdopodobnie biblijną „manną” była misecznica jadalna Lecanora esculenta - porost, którego zbite plechy mogą być niesione przez wiatr na duże odległości. Do dziś porost ten spożywany jest przez plemiona Beduinów koczujące na pustyniach.
  • Stanowią pokarm dla około 300-400 gatunków bezkręgowców
  • Stanowią pokarm dla zwierząt kręgowych takich jak: renifery, karibu (renifer tundrowy), czy wół piżmowy.
  • Szereg porostów objętych jest ochroną gatunkową: ochrona ścisła obejmuje prawie 180 gatunków, częściowa 25 zaś 11 wymaga tworzenia stref ochronnych wokół ich stanowisk.

  Zdjęcie przedstawia zajęcia terenowe, podczas których uczniowie dokonują klasyfikacji gatunków porostów ze względu na typy plech wykorzystując klucz do oznaczania gatunków porostów najczęściej spotykanych w lasach. Uzyskane wnioski nanoszą wypełniając kartę pracy. Fot. Archiwum Nadleśnictwa Łopuchówko.

Weźmy pod lupę porosty rosnące na pniach drzew w okolicy, a zobaczymy w jakim środowisku żyjemy.

Za stan powietrza odpowiadamy wszyscy. Dzień Czystego Powietrza niech przypomina nam, że w domowych piecach dozwolone jest, oprócz węgla, spalanie wyłącznie czystego drewna, kory, korka, czystych trocin, ścinek drewnianych, czystej tektury i papieru. Każdy z nas codziennie podejmuje wybory, które przekładają się na jakość powietrza w naszej okolicy, a często również na stan powietrza, którym oddychają ludzie na drugim końcu świata.

Osoby, które spalają odpady łamią prawo dotyczące ochrony środowiska i zagrożeń epidemiologicznych oraz przepisy przeciw pożarowe.

Za spalenie odpadów w instalacjach grzewczych lub na wolnym powietrzu grozi mandat w wysokości do 500 zł lub grzywna do 5000 zł, gdy sprawa trafi do sądu.

Dbajmy o powietrze.

Mamy dla Was także okolicznościową kartę pracy. To świetny sposób na wspólną zabawę !

Na koniec pozostaje nam tylko życzyć sobie jak największej ilości porostów krzaczkowatych w naszym najbliższym otoczeniu.