W tym roku Światowy Dzień Mokradeł obchodzony jest pod hasłem „Mokradła i woda”. Każdy wie, że bez wody nie ma życia. Niestety, zasoby wodne są ograniczone, a obecnie wykorzystujemy je w sposób niezrównoważony. Tylko 2,5% wody na Ziemi to woda słodka, z czego mniej niż 1% jest dostępne. Reszta uwięziona jest w lodowcach, czapach lodowych i pod ziemią.

Rola mokradeł w przyrodzie jest nieoceniona, wiele im zawdzięczamy, a tymczasem od 1700 roku prawie 90% terenów podmokłych zostało utraconych. Pozostałe znikają trzy razy szybciej niż lasy. Naraża to na wyginięcie 25% wszystkich gatunków wodno-błotnych i jednemu na trzy gatunków słodkowodnych.

Dlaczego mokradła są takie ważne?

• Zatrzymują wodę w środowisku, co oznacza, że ograniczają jej odpływ i nadmierne parowanie, a następnie powoli, w sposób bezpieczny dla przyrody ją oddają (np. podczas suszy). Zjawisko to nazywamy retencją. Szczególnie ważną rolę odgrywają tu torfowiska, które można porównać do „gąbki” chłonącej wodę.

„W naszym nadleśnictwie taką rolę pełnią torfowiska przejściowe, trzęsawiska, młaki, które znajdują się na Obszarze Chronionego Krajobrazu Biedrusko" – dodają edukatorzy leśni Karolina Prange i Patrycja Różańska.

Czym jest mała retencja? Ile rodzin bobrów żyje na terenie Nadleśnictwa Lipka? W jaki sposób buduje się urządzenia służące do retencjonowania wody? O tym wszystkim i nie tylko opowiada w #104 odcinku Oblicza lasów Dominika z Nadleśnictwa Lipka:

• Bardzo sprawnie zatrzymują biogeny i zanieczyszczenia. Redukcja dopływu składników odżywczych z otaczających pól, spływających przez torfowisko do rzeki może sięgać od 60% do 100%! Oprócz tego naturalnie filtrują wodę, oczyszczając ją i czyniąc bezpieczną do spożycia.
• W mokradłach „uwięziony” jest organiczny węgiel, który tym samym nie przyczynia się do powstawania efektu cieplarnianego.
• Bardzo duża liczba najcenniejszych, zagrożonych i wymagających ochrony gatunków roślin i zwierząt związana jest z mokradłami. Gdyby nagle zniszczeniu uległy wszystkie tereny podmokłe w Polsce – znikłaby z naszego kraju prawie połowa wszystkich roślin. Większość polskich ostoi ptasich znajduje się na mokradłach.Więcej dowiecie się na stronie: www.gdos.gov.pl,          oraz na stronie: www.ekokalendarz.pl
• Są podstawą globalnej gospodarki – jako najcenniejszy ekosystem zapewniają usługi o wartości 47 bilionów dolarów rocznie.
• Zapewniają nam bezpieczeństwo przed powodziami i sztormami, z każdym hektarem pochłaniają 14 milionów litrów wody powodziowej.
• Mają duże znaczenie w kulturze – kiedyś mokradła traktowano jako łącznik między światem ludzi a światem duchów. Były to tereny tajemnicze, niebezpieczne, działające na wyobraźnię (między innymi malarzy, pisarzy czy poetów). Również medycyna ludowa korzystała z leczniczych właściwości roślin terenów podmokłych.
• Wielokrotnie przysłużyły się nauce. Na torfowiskach materia organiczna rozkłada się bardzo wolno, dzięki czemu znajdujące się w torfie szczątki organiczne ulegają utrwaleniu. Umożliwia to naukowcom badającym rośliny w różnych warstwach torfowiska dokładne określenie, jak zmieniał się klimat i zasięgi występowania roślin a nawet jakie gatunki były przez człowieka uprawiane.

Znaczenie mokradeł w skali globalnej jest ogromne. Zagrożone są również w skali globalnej. Są to ekosystemy szczególnie wrażliwe na zanieczyszczenia i wszelkie zmiany stosunków wodnych, nawet na terenach nie sąsiadujących z nimi bezpośrednio. Dlatego właśnie, dla ich ochrony, ustanowiona została Konwencja Ramsarska, którą Polska ratyfikowała w 1978 roku.

Obecnie na liście najcenniejszych obszarów wodno-błotnych świata (Lista Konwencji Ramsar) znajduje się 13 polskich terenów (w sumie 145,075 ha): 6 parków narodowych (Biebrzański Park Narodowy, Park Narodowy Ujście Warty, Słowiński Park Narodowy, Narwiański Park Narodowy, Poleski Park Narodowy, Wigierski Park Narodowy), subalpejskie torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym oraz 6 rezerwatów przyrody: Jezioro Łuknajno, Jezioro Karaś, Jezioro Siedmiu Wysp, Świdwie, Jezioro Drużno, Stawy Milickie.

Możemy mieć wystarczająco dużo wody dla przyrody i dla nas, jeśli:

• przestaniemy niszczyć, a zaczniemy odtwarzać tereny podmokłe,
• nie będziemy przegradzać rzek tamami, ani przekraczać wydobycia z warstw wodonośnych,
• zajmiemy się zanieczyszczeniami, przede wszystkim oczyścimy źródła wody pitnej,
• zwiększymy efektywność wykorzystania wody, będziemy mądrze użytkować tereny podmokłe,
• uznamy temat wody i terenów podmokłych za istotny w planach rozwoju i zarządzania zasobami.

Las dla wody

„Funkcje lasu to jeden z najchętniej poruszanych tematów leśnych zajęć edukacyjnych. Wśród najważniejszych wymieniana jest funkcja wodochronna” - dodają edukatorzy leśni Karolina Prange i Patrycja Różańska.

Leśnicy zdają sobie sprawę z tej funkcji i uwzględniają ją podczas planowania infrastruktury leśnej. Przykładem będą tu chociażby działania Nadleśnictwa Łopuchówko w ramach projektu Małej Retencji Nizinnej, podczas których zrealizowano między innymi odbudowę czaszy jeziora Czaica Duża, uregulowano stosunki wodne Mokradła Glinno oraz wybudowano przepusty i zastawki na terenie leśnictw: Buczyna, Łopuchowo i Starczanowo. Wybudowanych zostało 14 urządzeń wodno-melioracyjnych i zretencjonowano 192,7 tys. m³ wody. Służą one jako, wodopój dla ptactwa i zwierzyny, stanowią także niezwykle cenny element urozmaicenia krajobrazu oraz istotnie zwiększają ilość zatrzymywanej wody w lesie.  Lasy wodochronne w Nadleśnictwie Łopuchówko zajmują aż 2369,00 ha.

Obszary chronionego krajobrazu

Dostatek wody sprzyja również powstawaniu siedlisk szczególnie cennych przyrodniczo, które są  miejscem występowania rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt. W Nadleśnictwie Łopuchówko przykładem takich obszarów są:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Biedrusko

Obszar zlokalizowany jest na terenie poligonu wojskowego Biedrusko. To mocno pofałdowany morenowy krajobraz, z rowami, z okresowo zanikającą wodą, niewielkimi jeziorami oraz starorzeczami. Ochronie podlegają tu głównie wrzosowiska, murawy kserotermiczne i napiaskowe, łąki trzęślicowe i kośne, ziołorośla, torfowiska przejściowe, trzęsawiska i młaki. Zachodnią część obszaru porastają lasy, głównie grądy i kwaśne dąbrowy z udziałem dąbrów świetlistych oraz łęgów i olsów.

Obszar poligonu Biedrusko posiada bogato rozwiniętą sieć hydrologiczną. Układ wód powierzchniowych, a także obszary źródliskowe, koryta strumieni wraz z tarasami zalewowymi nie były jak dotąd na większą skalę przedmiotem prac hydrotechnicznych. Oznacza to, że zbiornikom wód płynących towarzyszy nadal zróżnicowana roślinność wodna, bagienna, torfowiskowa, ziołoroślowa, łąkowa i leśna. Skupia ona cenne zasoby genowe roślin hydrolubnych, o wąskiej skali ekologicznej. We florze Polski stanowią one grupę najsilniej zagrożoną wymarciem.

• Pawłowicko-Sobocki Obszar Chronionego Krajobrazu

Obszar ten utworzony jest w celu ochrony doliny Samicy Kierskiej, która jest częścią regionalnego korytarza ekologicznego. Powierzchnia tego obszaru rozciąga się między Pawłowicami i Sobotą. Sieć hydrograficzna jest bogato rozwinięta. Składa się na nią: rzeka Samica wraz z dopływami i systemem rowów melioracyjnych, bezimienne jezioro w obrębie kompleksu drzewostanów, przy południowej granicy analizowanego terenu, liczne oczka wodne o charakterze wytopiskowym oraz liczne torfianki i stawy rybne. Wszystkie zanotowane zbiorowiska należą do wybitnie autogenicznych – zdolnych do poszerzania zasięgu w warunkach środowiskowych stworzonych przez człowieka.

Świat zmaga się z coraz większym deficytem wody. Co każdy z nas może zrobić, by zmniejszyć jej zużycie? Posłuchajcie Łukasza i Pauliny. Między Drzewami #10 Woda to życie. Prowadzący opowiedzą Wam o tym, czym jest mała i duża retencja, co Lasy Państwowe robią dla poprawy warunków wodnych naszych lasów i jakie proste sposoby mogą wesprzeć ogólny bilans zasobów wodnych całego świata.